Prestatie én Fun? Stuur op energie!

Beleving is een interpretatie van de werkelijkheid. Het is jouw perceptie. En jouw beleving klopt altijd. Daarvoor is het jouw beleving. De valkuil? Jouw handelen wordt beïnvloed door die bewuste interpretatie of ervaring. Met alle gevolgen die daarbij horen.
Een voorbeeld: Olivier Koeton, een jonge speler van HDS 1, een herenhockeyteam uit Den Haag. Anoniem in het veld. Dienstbaar, gehoorzaam. Een jongen met humor. Een speler met de beleving dat hij zich naar de bestaande hiërarchie moet voegen. En dat doet hij. Maar in Koeton schuilt ook iemand die in het veld het verschil zou kunnen maken, pratend en coachend. Kwaliteiten die in zijn team node worden gemist. Op de vraag wat tot nu toe de grootste eyeopener is geweest sinds het team wordt aangestuurd vanuit het instrument ‘energie’, antwoordt hij: ‘Door de reflecties ben ik er achter gekomen dat ík er ook toe doe in het veld. Anderen willen ook naar mij luisteren. Dat geeft zelfvertrouwen en daardoor spreek ik nu anderen aan. In en buiten het veld en dat geeft rust.’ Koeton staat met meer plezier in het veld en zijn prestaties nemen toe met een directe invloed op de teamresultaten.
Een voorbeeld van een individuele beleving. Teambeleving is gecompliceerder. Beleving, het mentale onderdeel van de sport, kan het verschil maken tussen winst en verlies. Maar wat is er nodig om te kunnen sturen op dit mentale aspect? In eerste instantie het vermogen om je de onbewuste beleving bewust te worden.

De tactiek, de opstelling, de eerste helft, de samenwerking als team, de wedstrijdbespreking, de coach en de training. Een paar voorbeelden van onderwerpen die een beleving oproepen. Belevingen die energie geven en belevingen die energie kosten. Maar hoe onderzoek je dat nou? Hoe kom je tot op detailniveau te weten waarin energiewinst en energieverlies gelegen zijn?
Vaak maken we het onszelf te moeilijk. In de mentale coaching van individuele sporters en sportteams gebruiken wij een 35-tal trefwoorden. Huis-, tuin- en keukenwoorden die een relatie hebben met onze beleving. Woorden zoals duidelijkheid, toegankelijkheid, respect, grenzen stellen, vertrouwen, echt luisteren, mening geven, zelfvertrouwen, verantwoordelijkheid nemen en persoonlijke groei. Woorden voorzien van een definitie om ieder woord te begrenzen en om een team eenduidig te kunnen meten. Woorden die worden gebruikt om een specifiek onderwerp nader onder de loep te nemen. Los van de techniek die voor een energiemeting wordt gebruikt, is de essentie dat de coach of sporter vanuit de eigen beleving reflecteert op zelf gekozen onderwerpen. De reflectie levert een beeld op, wij noemen dat ‘de spiegel van de eigen energie’. Een beeld dat bewustwording oplevert. Eventueel een cumulatief beeld daar waar het om de teamsport gaat. Een beeld dat exact duidelijk maakt wat aangepakt moet worden om het energie-tij te keren. Maar ook precies duidelijk maakt waar de energiewinst zit, zodat die geborgd kan worden.

De energiemeting laat je op een heel andere manier naar dezelfde werkelijkheid kijken. Volledige concentratie op een onderwerp. Jij, een meetlat, 35 trefwoorden en iemand die je vraagt ‘waar op jouw gekozen onderwerp de energiewinst en het energieverlies door veroorzaakt worden en in welke mate dat gebeurt’. De spiegel van jouw energie wordt daarna voor je vertaald naar een beeld, jouw beeld, in de vorm van een tweetal grafieken. Deze grafieken dragen nogmaals bij aan jouw bewustwording. Een voorbeeld van zo’n grafische voorstelling zie je hieronder. In het kader elders in dit artikel vind je meer informatie over deze meting zodat je jezelf eens kunt meten op een onderwerp waarop jij nieuwsgierig bent naar jouw energieniveau. Hier de reactie op de energiemeting twee hockeyers en een hockeycoach (zie figuur 1 in de download onderaan dit artikel).

Pien Tol, speelster van HC Bloemendaal dames 1, onderzocht haar energie op diverse onderwerpen. Over de beleving van haar perfectionisme zei ze: ‘Tot ik de energiemeting had gedaan, dacht ik dat mijn perfectionisme me alleen maar goeds had gebracht. Nu realiseer ik me dat het ook zijn mindere kanten heeft en als ik dat niet aanpak, zullen mijn techniek en zelfs tactiek er onder gaan lijden. Ik wilde het zo graag goed doen, dat ik juist daardoor niet één bal meer stopte. Mijn perfectionisme ging ook ten koste van mijn overzicht in het veld. De bewustwording uit de meting en de mentale coaching zorgen dat ik nu veel meer controle heb en vrijer en beter speel.’ Een aanleiding om bijvoorbeeld heel gericht te werken aan het doorbreken van denkpatronen en het realiseren van zelfvertrouwen.

Peter Feenstra, coach van HDS heren 1 uit Den Haag, weet treffend aan te geven wat het grote voordeel was van de energiemeting voor hem en zijn team: ‘Waar techniek en tactiek goed trainbaar zijn, was mentaal altijd moeilijk grijpbaar. Sinds de meting maakt reflecteren onderdeel uit van het groepsproces. We zijn ons veel meer bewust hoe we ons willen gedragen.’

Gijs Huizing, speler en aanvoerder van HDS 1 liet zich met zijn team meten op het onderwerp ‘Samenwerking als team’. De ervaring was confronterend: ‘De uitkomst was wel in de richting die ik had verwacht, maar zo erg….. Je ziet hoe groot het effect is als je niet normaal kunt praten met elkaar in het veld. We konden onszelf op dat moment eigenlijk geen team noemen.’ Daar waar de maximaal beschikbare energie op het gemeten onderwerp 100% kan zijn bij een optimale samenwerking, toonde het meetresultaat een energieverlies van 96%. Op detailniveau werd duidelijk dat maar liefst 39% energie verloren ging aan de manier van communiceren, grotendeels verspeeld aan niet echt luisteren naar elkaar en het verzwijgen van meningen. Ook de daarmee gepaard gaande emoties in het veld speelden in het energieverlies een aanzienlijke rol (-30%), veel onrust en prikkelbaarheid.

Ondanks dat dit het beeld is dat wij doorgaans meten, een aanzienlijk verlies op de manier van communiceren, blijft de communicatie meestal onbesproken. Men gaat vooral met het inhoudelijk gevolg aan de slag: techniek en tactiek. Een opmerking kort door de bocht: de voorkeur van sporters en coaches is ‘weinig praten, veel trainen!’ Onze mening: als het knelpunt van tegenvallende prestaties is gelegen in de manier van communiceren of ander gedrag, is het zaak dáárover om de tafel te gaan en dááraan te werken. Want al train je 80 uur per week, de prestatie neemt niet toe als het individuele gedrag en het teamgedrag tekortschieten. Of anders gezegd, als de mentale kracht om tot prestaties te komen niet van de noodzakelijke impulsen wordt voorzien.

Zo’n vertaling als hierboven beschreven, komt in de sport naar onze mening vaak voor. De onuitgesproken mentale handicap uit de wedstrijd wordt volautomatisch vertaald naar het trainen van techniek, tactiek of fysiek. Met regelmaat wordt de plank misgeslagen. Wij kunnen ons volledig vinden in het belang van het verfijnen van het spel door te trainen. De vraag is echter iedere keer weer of die specifieke inspanning noodzakelijk is.
Peter Feenstra van HDS ervaart samen met zijn team de winst van de focus op het proces in plaats van op de inhoud: ‘De nabespreking van de wedstrijd op de trainingsavond bestaat voor een deel uit reflecteren en elkaar feedback geven. Sinds we dat doen is die bespreking geen eenrichtingverkeer van mij naar het team met een whiteboard en een stift. Er is ook een wisselwerking van het team naar mij en tussen teamleden onderling. Dááruit halen we nu veel van onze winst. Het effect van 25% reflectietijd creëert misschien wel 75% van de totaalopbrengst. In zo’n bespreking worden ook harde noten gekraakt. Op de juiste toon en met oprechte intenties spreken de teamleden elkaar direct aan. Is dat altijd even leuk? Nee! Maar wel noodzakelijk en de opbrengst reikt ver.’

De onderwerpen die we meten kunnen ook indirect met de sportbeoefening te maken hebben. Alyson Annan, coach van Amsterdam heren 1 en van Jong Oranje dames, wilde haar ‘Plannen & Organiseren’ onderzoeken. De meting op dit onderwerp maakte haar op procesniveau dermate bewust van de oorzaken van haar energieverlies dat zij direct tot ander handelen in staat was. ‘Voor de meting overkwam en overviel me veel meer. Nu kies ik veel bewuster wat ik wanneer doe en dat geeft rust. Ik kies er bovendien voor om me nu veel meer te ontspannen, een investering om weer te kunnen opladen. Ik ben me bewust geworden van mijn gedrag voor mezelf, maar ook wat de impact van mijn gedrag op anderen is.’ In plaats van maar door te gaan en door te gaan en volledige concentratie op de inhoud te hebben, overziet zij nu haar eigen proces en hoe zij dit zelf in stand hield. Die focus op en bewustwording van het proces maakt het mogelijk te kiezen om patronen te doorbreken en situaties te effectueren.

Wietske de Ruiter, werkend met het meetinstrument en het model tijdens mentale coaching is steeds weer blij met het effect: ‘Wat ik zo mooi aan deze tool vind, is dat wie ik ook begeleid, coaches, individuen of teams, men komt daadwerkelijk in beweging. Er vinden echt gedragsveranderingen plaats. Bovendien wordt iedereen er veel vrolijker van doordat men in staat is het heft in eigen hand te nemen. Iedereen neemt meer verantwoordelijkheid voor z’n eigen carrière en leven en dat maakt het juist zo mooi.’

Maar welke sporter of coach die dit artikel leest, heeft in de dagelijkse praktijk de focus minstens net zo veel op het proces, waarmee de inhoud zich voltrekt, als op de inhoud zelf? Wie stelt zichzelf of z’n teamleden open vragen? Vragen over de beleving van situaties in de training of wedstrijd die niet naar wens liepen? Wie vraagt naar het ‘hoe’ achter de inhoud? Wie laat reflecteren op de manier van communiceren van een gegeven situatie? Wie vraagt zichzelf af wat nou maakte dat hij zijn mening verzweeg of zo prikkelbaar reageerde? Wie confronteert de ander dat hij of zij die ander in de wedstrijd niet echt toegankelijk of respectvol vond? Wie geeft de ander openlijk waardering? Wie checkt zijn beleving bij de persoon om wie het gaat?
Onze ervaring: de gesprekken in en buiten het speelveld gaan voor het overgrote deel over balbehandeling, positiespel, gemaakte afspraken, tactische zetten en de inhoud van spelmomenten. De juiste aandacht voor het proces tussen spelers en coaches geeft de extra dimensie die zo noodzakelijk is om plezier en prestatie te vergroten. Dit is overigens niet alleen in de sport onze ervaring. Ook in dagelijkse werksituaties komen wij deze lacunes tegen.

Energie bepaalt je vitaliteit. Hoe vitaler je bent, des te minder blessures. Energie is de drive voor plezier, voor passie en de motor voor het behalen van (top)prestaties. Energie bevordert de veranderkracht. Dus als je aan de hand van heel concrete bewustwording leert om je eigen energie te managen, creëer je de regie over je sportplezier en je sportprestaties!

Kortom, bewustwording is één, maar bewust handelen na die bewustwording is de vervolgstap. Wij hanteren in onze mentale begeleiding voor individuele sporters en sportteams het Prismamodel® (zie figuur 2 in de download onderaan dit artikel). Een model met een aanpak waarin 3 stappen telkens weer centraal staan: doen, reflecteren, kiezen…..en weer doen…. Stappen die je ook in je eigen sportpraktijk kunt nemen.

De Spectrum Energiemeting® is in zekere zin al een reflectie op de actuele stand van zaken. Maar ook allerlei andere momenten lenen zich voor reflecties: de wedstrijdbespreking, korte momenten in de rust en op de reservebank, conflictgesprekken, et cetera.. De 35 woorden die in het kader ‘Spectrum Energiemeting®’ staan, worden niet alleen ingezet voor de meting, maar ook voor de reflectie. De reflectie zet aan tot beweging. Sterker nog, de reflectie eindigt met concrete keuzes om tot actie over te gaan: wat gaat goed en willen we zo houden en waar wordt energie verloren en gaan we aanpakken? En direct daarna: en hoe gaan we dat doen?

Rutger Klein, trainer Bloemendaal dames 1, kent de positieve effecten van het concrete kiezen en overgaan tot actie: ‘Sinds de energiemeting ben ik mij veel bewuster van mijn doen en laten. Het woordje ‘doen’ heeft echt inhoud gekregen. Ik ben zaken daadwerkelijk gaan beetpakken. Vroeger kon ik voor de dingen waar ik geen zin in had omtrekkende bewegingen maken. Nu denk ik elke keer terug aan de tip van De Ruiter: ‘Gewoon doen! Ik neem dus veel meer verantwoordelijkheid, ook voor de minder leuke werkzaamheden. En het gevolg is op zowel korte, maar zeker op lange termijn voor mij en voor mijn directe omgeving veel fijner.’

Bij Jeske Kisters, jeugdwereldkampioen zeilen, zorgden de meting en haar keuzes voor ingrijpende veranderingen. ‘Voordat ik de energiemeting had gedaan was ik eigenlijk continue overbelast. Op een gegeven moment was het zelfs zo erg dat ik in een burn-out belandde en totaal geen zin meer had in zeilen. Tijdens de energiemeting werd ik me veel bewuster dat ik zelf de grenzen moet stellen’, aldus Kisters. Zij vervolgt: ‘In het verleden dacht ik dat ik geen ‘echte’ topsporter was als ik niet altijd maar doorging. Ik wilde me continue bewijzen door dat juist wel te doen. Door de energiemeting kwam ik tot inzicht dat dit gedrag me op de lange termijn niet ging helpen in de topsport. Het tegendeel is waar en daardoor liep ik vast. Het is heel fijn om nu zelf te kiezen waar mijn grens is en die ook aan te houden.’

‘Tijdens de energiemeting werd ik me veel bewuster dat ik zelf de grenzen moet stellen.’ (foto: (c) Koen Suyk)

Kortom. Energie doet er toe. Jouw energie is kostbaar. We zijn bijna volautomatisch geneigd om in allerlei situaties aannames te doen. Wij zouden zeggen: kijk daar nog eens naar en maak van het veronderstelde uitroepteken eens een uitroepteken. Weten waar het ‘m in zit biedt op procesniveau kansen om het tij te keren. Om de verantwoordelijkheid te geven en te nemen om energie op orde te brengen ten einde vanuit sportplezier te komen tot sportprestaties.