Hockey is een KIJKsport

22 februari 2017

Welke rol hebben onze ogen in de sport?

De mens heeft een sensorisch systeem van voelen, kijken, horen, ruiken en een motorisch systeem om taken uit te voeren (zie download 1 onderaan dit artikel).
De capaciteit van je hersenen en zenuwstelsel om die sensorische informatie op te nemen en om te zetten in efficiënt en doelmatig handelen op een hockeyveld vergt jarenlang oefenen en ervaren.
In dit artikel wordt besproken welke factoren van invloed zijn op een efficiënte uitvoering van hockeyacties.

Overzicht hebben aan de bal. (foto: KNHB/Koen Suyk)

Welke ouder wint er van zijn kind op de Playstation?

Wat gebeurt er als kinderen gaan hockeyen? Ze komen in een nieuwe, spannende situatie terecht. Vergelijk het maar dat je als ouder tegen je kind gaat spelen op de Playstation. Je bent aan het zoeken naar de knoppen op de controller terwijl je tegelijkertijd het scherm moet volgen.
Dat gebeurt er exact als kinderen beginnen met hockeyen, ze hebben hun handen vol aan de bal en de stick. Het is belangrijk om ze meteen goed te leren omgaan met die bal en stick. De positie van de bal bij het drijven en dribbelen is cruciaal!

Split vision

Daarom moet je de bal ruim voor je drijven zodat je tegelijkertijd de bal en de omgeving kunt zien (zie de foto hieronder). Dit kun je kinderen aanleren door ze met de stick eenhandig (linkerhand) vast de bal naar de overkant te laten duwen, dan is de balpositie vanzelf goed. Daarna kun je oefenen met twee handen aan de stick waarbij de linkerhand (draaigreep) het werk doet en de rechterhand ondersteunt.
Je kunt ze leren, door parcoursen te bouwen, om de bal af te remmen en van richting te veranderen. Ook is het zinvol om ze treintje te laten spelen door met 2, 3 of 4 achter de locomotief aan te tuffen.
Als de kinderen kunnen afremmen (m.b.v. het puntje) en van richting kunnen veranderen zijn ze toe aan overloopspelletjes (‘Annemarie koekoek’, ‘Schipper mag ik overvaren’).

Tip 1: doe de overloopspelen altijd in één richting, anders krijg je botsingen. Als ze dit goed kunnen, dan zijn ze toe aan tikspelen waarbij er in verschillende richtingen bewogen wordt. Let ook hierbij altijd op de veiligheid.

Tip 2: bijna alle tik- en loopspelen zijn te vertalen naar een versie met bal en stick.

Wat vaak opvalt is dat heel veel kinderen de Indische dribbel (bal vóór zich bewegen van links naar rechts en van rechts naar links) kunnen, maar dat er relatief weinig kinderen de ‘shuffle’ (de bal bewegen vóór het lichaam van vóór naar achter) beheersen. Deze beweging “garandeert” ook een goede balpositie en is voorbereidend op het pushen uit loop.
Door ze dit spelenderwijs te laten doen leren ze vanzelf kijken, informatie verwerken en lopen met de bal met overzicht.

Bijna alle tik- en loopspelen zijn te vertalen naar een versie met bal en stick.

Teun de Nooijer-split vision: bal en omgeving kunnen zien. (foto: KNHB)

Leren samenspelen

Maar hockey bestaat naast soleren ook uit samenspelen, scoren en verdedigen. Hoe leer je kinderen goed samenspelen? Als eerste door af te dwingen dat de speler zonder bal de taak heeft te laten zien waar en wanneer hij de bal wil hebben.
Dit kun je doen door bijvoorbeeld drietallen in beweging te laten overspelen met twee ballen waarbij ze niet mogen praten. De speler zonder bal moet dan laten zien van wie hij waar de bal wil hebben. Dit doet hij door oogcontact te zoeken met de speler van wie hij de bal wil hebben en vervolgens door met de stick te laten zien waar hij de bal wil hebben. Hier mag je als trainer streng in zijn, zodat spelers meteen leren dat een pass moet komen waar hun maatje die wil hebben.

De Spaanse topvoetballer Xavi zei hierover: “De eerste les die ik bij Barcelona leerde was om te spelen met het hoofd omhoog. Als je pas om je heen kijkt nadat je de bal hebt ontvangen, hoe weet je dan wat er gebeurt? Maar als je je hoofd optilt voordat je de pass van jouw medespeler controleert, dan herken je direct de ruimte die je hebt. Je weet waar de dichtstbijzijnde verdediger is en waar de beste opties liggen voor een succesvolle pass. Ik heb prachtige adviezen gekregen tijdens mijn carrière, maar dat eerste advies is nog steeds het belangrijkste.”

“Het klinkt simpel, maar het is moeilijk om deze vaardigheden te beheersen. Het is hoe ik in een wedstrijd overleef. Ik ben niet fysiek, sterk of lang, dus ik moet altijd zoeken naar vrije ruimte van waaruit ik iets creëer en tijd heb om te denken, de bal te controleren en een volgende pass te zoeken. Dit betekent dat ik elke wedstrijd kilometers moet lopen op zoek naar die ruimte, mijn medespelers de kans gevend “uit te rollen” wanneer ik hen de bal geef. Je moet nadenken over de wedstrijdsituatie, en ook over de medespeler naar wie je past.”

Spelers moeten meteen leren dat een pass moet komen waar hun maatje die wil hebben.

Welke relatie heeft kijken tot scoren?

Scoren is natuurlijk het belangrijkste in het hockey, maar in een kleine cirkel met veel tegenstanders en een keeper is het toch wel erg lastig.
Je moet zien waar het doel is, wat de keeper doet, waar je tegenstander zich bevindt en waar eventuele medespelers zich bevinden. Daarnaast moet je vrijlopen, ruimte vinden, communiceren met de passer (oogcontact zoeken), vervolgens de bal aannemen en scoren. Eitje…….
Aangezien het erg moeilijk is, moet je het ook zo vaak mogelijk oefenen. Dus het liefst elke oefening eindigen met een schot op doel en partijtjes spelen op een echte goal met keeper. Zie de download hieronder voor een voorbeeld van een oefenvorm.

Voorbeeld van een oefenvorm

In de cirkel ben je je voortdurend aan het oriënteren: waar is de bal, het doel en de tegenstander? Dit plaatje maak je al voordat je denkt dat de bal gaat komen. Als je heel kort gedekt wordt, kun je ook een ander zintuig inzetten: je kunt voelen waar je tegenstander zit en zodoende in de aanname van hem af draaien.

Liefst elke oefening eindigen met een schot op doel en partijtjes spelen op een echte goal met keeper.

Expertiseverschillen in de sport

Onderzoek naar hoe sporters waarnemen is niet nieuw. Vooral de laatste dertig jaar is hier veel onderzoek naar gedaan, ook naar verschillen in waarneming in relatie tot expertise. Experts zijn bijvoorbeeld beter in het oppikken van relevante visuele informatie (zie onder andere het werk van pioniers Abernethy & Russell, 1987a, 1987b).
Kort samengevat kunnen we stellen dat experts ten opzichte van beginners (zie ook Williams & Ward, 2003):
– Sportspecifieke patronen beter herkennen en herinneren.
Bijvoorbeeld het herkennen van spelposities bij 3-tegen-3-partijvormen in voetbal (van Maarseveen, Oudejans & Savelsbergh, 2015).
– Objecten in het visuele veld sneller detecteren en herkennen.
Bijvoorbeeld zoals een volleybal tijdens een service (Allard & Starkes, 1980).
– Efficiënter kijkgedrag vertonen.
Bijvoorbeeld voetballers die naar minder locaties kijken, maar wel langer tijdens zowel aanvallende als defensieve situaties (Cañal-Bruland et al., 2011).
– Visuele informatie die een actie kan voorspellen effectief oppikken.
Bijvoorbeeld de stand van het standbeen voordat een voetballer de bal inschiet tijdens een penalty (Savelsbergh et al., 2005; Savelsbergh et al., 2002).
– Beter kunnen anticiperen.
Bijvoorbeeld de richting van een handbalschot (Mann, Schaefers & Cañal-Bruland, 2014).
– Beter presteren onder druk zodra zij worden geconfronteerd met veranderingen in emoties zoals angst.
Bijvoorbeeld tijdens het beklimmen van een muur (Nieuwenhuys et al., 2008; Oudejans & Nieuwenhuys, 2009).

Zo zei Jorrit Croon, het supertalent van HGC, over zijn eerste ervaringen bij het grote Oranje: “De stap van de hoofdklasse naar het internationale hockey is zó groot. Het gaat niet 1 of 2, maar misschien wel 3 of 4 versnellingen sneller en harder. In het begin was het lastig om aan te haken, maar naarmate de trip vorderde merkte ik dat ik meekon. Het is supergaaf om deel uit te maken van de mooie groep richting de Spelen in Rio”.

Experts zijn bijvoorbeeld beter in het oppikken van relevante visuele informatie.

Waar kijk je naar bij het verdedigen?

Die vraag hebben we voorgelegd aan een aantal Nederlandse topverdedigers. Zij gaven antwoord op onderstaande vragen over ‘Verdedigen’.
1 Waar kijk je naar als verdediger als je in duel bent met je tegenstander?
2 Waar kijk je naar?; Hoe stel je je op als je een tegenstander moet dekken?
3 Hoe oriënteer je jezelf ten opzichte van de bal-doel-lijn?
4 Als je in de cirkel moet verdedigen c.q. dekken, doe je dan iets anders?

Minke Booij
– “Bovenal naar de bal. Mijn hele strategie was gericht op het in bezit krijgen van de bal.
– En de balvoering van de speler, voor zich, onder zich, naast zich op forehand of backhand. Wanneer je naar de speler kijkt, trap je ook in schijnbewegingen.
– Al keek ik bijvoorbeeld wel naar de voetenstand. Daar kon je soms wel uithalen welke kant een aanvaller op wilde.
– In de cirkel was afpakken niet het doel, maar het voorkomen van een doelpunt of strafcorner. Dus dan was mijn tactiek: niks doen vanuit dezelfde positie (schuin frontaal), voeten beschermen (je stick bij je houden vóór je voeten), maar wel zo dichtbij blijven dat wanneer de bal vrij kwam te liggen door een uithaal, je hem weg kon tikken (niet zonder risico, ik kreeg vaak de doorzwaai tegen me aan).”

Tim Jenniskens
– “Veelal wordt er gezegd dat je vooral op de bal moet letten, maar ik kijk ook regelmatig naar de houding en de ogen/het gezicht van de tegenstander.
– Zorg dat je altijd de lijn naar de goal in de gaten houdt en zorg ervoor dat je zowel de passer als je directe tegenstander in de gaten kan houden. Hoe kleiner de ruimte wordt (bijvoorbeeld rondom je verdedigende cirkel) hoe dichter je op je directe tegenstander gaat staan, zodat je constant contact hebt en hem niet uit het oog verliest.
– Ik verdedig altijd de lijn naar het doel. Liever dat je tegenstander de bal outside aanneemt als je twijfelt, dan dat hij in een rechte lijn naar de goal kan lopen.”

Leo Klein Gebbink
– “Eigenlijk ben je continu bezig om te scannen, je te oriënteren op je positie, te anticiperen op de situatie.
– En jouw handelen en positioneren is van veel factoren afhankelijk: capaciteiten van de tegenstander, de aanwezigheid en positie van de vrije verdediger et cetera.
– Erg belangrijk is je constante alertheid op het spel!!”

Leo Klein Gebbink (foto: KNHB)

Maurits Crucq
– “Ik keek altijd of de tegenstander naar mij keek of had gekeken. Want als hij dat niet had gedaan, dan kon ik gemakkelijker mijn tackle inzetten.”

Maurits Crucq (foto: KNHB)

Sander Baart
– “Ik kijk naar de bal.
– Je probeert zowel de bal als je directe tegenstander in je gezichtsvlak te hebben. Je houdt hem op kleine afstand van je zodat je op interceptie kunt spelen.
– Als vrije verdediger is het meestal dat je in de lijn van de bal en de doellijn staat. Als mandekker sta je soms ook aan de verkeerde kant te dekken om op interceptie te spelen. Maar mocht het niet goed staan, houd je altijd eerst die lijn dicht.
– Je probeert dichter bij je tegenstander te blijven en er soms zelfs contact mee te maken zodat hij niet vóór je kan komen.”

Sander Baart (foto: KNHB)

Sander de Wijn
– “Ik kijk allereerst naar de bal. Door je daarop te richten trap je minder snel in schijnbewegingen.
– Dichterbij de cirkel let ik ook op het lichaam van de tegenstander ten opzichte van de bal, zodat ik hem zoveel mogelijk buiten de cirkel kan opvangen met mijn lichaam.
– Vaak in de lijn van de bal naar de goal. Dit kan iets afwijken in combinatie met je vrije man en de cirkel. Dan probeer ik mijn cirkel schoon te houden door zelf de kortste lijn naar de cirkel te dekken en in communicatie te zijn met de vrije man, die zit dan in de andere lijn.
– Je stelt je vaak op in de kortste lijn naar de goal. Dichtbij de cirkel probeer je ook lichamelijk contact te maken met je tegenstander en ben je in gevecht om de juiste posities in te nemen.”

Wouter Jolie
– “Als ik dicht in het duel zit, dan kijk ik veel naar de bal. Als ik iets op afstand ben, kijk ik ook naar zijn ogen, om te voorspellen welke kant hij op wil of waar hij heen wil passen.
– In de cirkel probeer ik altijd contact te houden met de tegenstander. Als de bal op grotere afstand is, dan probeer ik mij zo op te stellen dat dat ik interceptie kan spelen. Soms zelfs express wat (schijn)ruimte geven om de balbezitter te triggeren om naar mijn man te spelen en vervolgens interceptie te spelen.
– Als vrije man probeer ik altijd in de lijn naar de goal te staan. Bij vrije slagen binnen de 5 meter-lijn van de cirkel, help ik mijn mandekkers aan de cirkelrand zodat de tegenstander moeilijker tot niet in de cirkel kan komen.
– Strakker dekken. Hoe dichter de bal in de buurt komt, hoe meer je van zonedekking naar mandekking gaat.”

Marcel Balkestein
– “Als ik op interceptie speel maak ik altijd een platte driehoek. Dan sta ik met mijn voeten in een hoek van 60º op de passlijn; zodoende kan ik de bal én de tegenstander zien (zie download hieronder).”

Hoek van 60º op de passlijn (platte driehoek)

KIJKEN is in alle facetten van het hockey van wezenlijk belang.

Tot slot

Zoals je kunt lezen is KIJKEN in alle facetten van het hockey van wezenlijk belang!!!!
Daarom is het essentieel dat dit onderdeel vanaf het eerste moment centraal staat in de training.
Voor coaches en ouders langs de lijn nog de volgende tip.

Tip 3: schreeuw in hemelsnaam niet allemaal “WEG, WEG” als een speler van jouw partij de bal in eigen cirkel heeft, maar laat hem met rust aan de bal een oplossing zoeken. Natuurlijk gaat dit wel eens een keertje mis, maar dat weegt niet op tegen al de keren nodeloos balverlies. Want die ballen krijg je net zo hard weer terug en richten over het algemeen meer ellende aan.
Veel KIJKplezier!!